Właśnie stanąłeś w obliczu diagnozy choroby Leśniowskiego – Crohna? A może chorujesz od lat, ale stosowane leczenie nie jest w pełni skuteczne? Zależy Ci na poprawie zdrowia poprzez właściwe odżywianie? Jeśli tak, to dobrze, że jesteś!
Dlaczego dieta może być skuteczna w leczeniu choroby Leśniowskiego – Crohna?
Zasadniczym problemem utrudniającym postępowanie terapeutyczne jest fakt, że przyczyny choroby Leśniowskiego – Crohna (Ch-LC) na dzień dzisiejszy nie zostały ustalone w sposób jednoznaczny. Najnowsze doniesienia pozwalają jednak z dużym prawdopodobieństwem przypuszczać, że zasadniczą rolę w rozwoju tego schorzenia odgrywają czynniki środowiska zewnętrznego, w tym dieta. Koncepcja ta ma potwierdzenie w wynikach licznych badań naukowych, które wskazały na związek między tzw. „zachodnim” modelem żywienia, a wzrostem ryzyka zachorowania na Ch-LC.
Wśród najważniejszych cech typowych dla diety zachodniej o niekorzystnym wypływie na rozwój i przebieg choroby Leśniowskiego – Crohna wymienia się:
• powszechne spożycie żywności wysokoprzetworzonej,
• niskie spożycie błonnika pokarmowego,
• wysokie spożycie mięsa czerwonego/przetworzonego, pszenicy oraz tłuszczu zwierzęcego i mlecznego.
Na dzień dzisiejszy nie jesteśmy w stanie jednoznacznie ocenić, czy dotychczasowy sposób żywienia bezpośrednio przyczynił się do tego że zachorowałaś/eś na chorobę Leśniowskiego – Crohna. Wiedza, którą dysponujemy z całą pewnością pozwala natomiast stwierdzić, że u chorych w efekcie zaburzenia delikatnej równowagi immunologicznej między mikrobiotą jelitową a błoną śluzową jelita dochodzi do powstania przewlekłego stanu zapalnego, a odpowiednia modyfikacja diety może być wysoce skuteczną metodą leczenia tych zaburzeń.
Czy wiesz, że:
• według raportu Najwyższej Izby Kontroli (2019), w Polsce 70% żywności stanowią produkty przetworzone, • aktualnie dopuszczonych do stosowania jest 330 dodatków
• szacuje się, że statystyczny Polak spożywa rocznie ok. 2 kg dodatków do żywności (5).
W badaniach naukowych udowodniono szereg negatywnych konsekwencji wynikających z ekspozycji na różnorodne dodatki do żywności, a lista potencjalnych działań niepożądanych stale rośnie. Co więcej, warto podkreślić że stan odżywienia w sposób istotny wpływa na efekt zastosowanejterapiiirokowanie. Pacjenci z chorobą Leśniowskiego – Crohna borykają się z wieloma czynnikami ryzyka niedożywienia, tj.:
• zwiększone zapotrzebowanie energetyczne,
• zaburzenia łaknienia,
• starty składników odżywczych w aktywnej fazie choroby,
• wpływ stosowanych leków.Z tych względów nie jest zalecane aby na własną rękę wdrażać jakiekolwiek diety eliminacyjne (9).
Leczenie żywieniowe w chorobie Leśniowskiego – Crohna
Wiesz już, że sposób żywienia może odgrywać ważną rolę w chorobie Leśniowskiego – Crohna. Zatem najwyższa pora dowiedzieć się jaką dietę możesz stosować jako wsparcie leczenia farmakologicznego czy nawet jako samodzielną terapię.
Celem terapii w chorobie Leśniowskiego – Crohna jest uzyskanie głębokiej remisji z wygojeniem śluzówki jelita. Coraz więcej pacjentów jest zainteresowanych możliwością uzyskania takiego efektu leczeniem żywieniowym. Problem w tym, że nie ma skąd czerpać rzetelnej wiedzy, a „wujek google” nie zawsze jest dobrym doradcą. Codzienna praktyka pokazuje, żew gronie największego zainteresowania wśród chorych znajdują się specyficzna dieta węglowodanowa, protokół autoimmunologiczny oraz dieta oparta na wynikach badań testów na nietolerancje pokarmowe IgG-zależne. Należy tutaj jasno podkreślić – ze względu brak dowodów na skuteczność terapeutyczną wyżej wymienione diety eliminacyjne nie zostały uwzględnione w żadnych rekomendacjach. Co więcej, ich długofalowe stosowanie może prowadzić do powstania/pogłębienia niedożywienia/niedoborów pokarmowych i zamiast pomóc – wpływać negatywnie na proces terapeutyczny i rokowanie.
Crohn’s Disease Exclusion Diet – protokół diety i mechanizm działania
Już 10 lat temu w ośrodku Wolfson Medical Center (Tel Aviv) opracowano innowacyjną metodę leczenia żywieniowego choroby Leśniowskiego – Crohna–dietę Crohn’s Disease Exclusion Diet (CDED). Pierwsze doniesienia pokazująceefekty płynące z zastosowania jej w połączeniu z częściowym żywieniem dojelitowym (ang. partialenteral Nutrition – PEN) zostały zaprezentowane w roku 2014 (14). W 2019 roku opublikowano przełomowe wyniki wieloośrodkowego badania z randomizacją, wskazujące na:
- porównywalną skuteczność CDED + PEN i leczenia standardowego (wyłącznego żywienia dojelitowego) w indukcji remisji u dzieci z chorobą Leśniowskiego – Crohna,
- istotnie wyższą tolerancję terapii CDED + PEN
lepsze rezultaty w zakresie zmniejszenia przepuszczalności jelitowej oraz zmiany składu mikrobioty jelitowej w grupie leczonej dietą CDED + PEN, Powyższe wyniki mogą mieć szczególnie istotne znaczenie w perspektywie długofalowego utrzymania efektów leczenia (15).
W minionym roku potwierdzono skuteczność takiego leczenia żywieniowego także w populacji pacjentów dorosłych (16-17).
Dieta CDED + PEN to leczenie żywieniowe nowej generacji! Protokół diety jest podzielony na trzy etapy – w tym 2 (trwające po 6 tygodni każdy) w fazie indukcji oraz etap trzeci – fazę podtrzymującą, którą należy kontynuować minimum przez 9 miesięcy, a optymalnie traktowaćjako docelowy sposób żywienia. Każdy z następujących po sobie etapów jest mniej restrykcyjny i łatwiejszy w zastosowaniu (ilustracja 1).
W pierwszych 2 etapach rekomendowane jest połączenie częściowego żywienia dietą enteralną z wybranymi produktami diety naturalnej. Podstawowy mechanizm działania polega na wykluczeniu lub ograniczonej ekspozycji na czynniki żywieniowe o potencjalnie szkodliwym wpływie na rozwój i przebieg choroby. W efekcie dieta eliminacyjna skomponowana z bezpiecznych produktów spożywczych pozwala na:
• przywrócenie prawidłowego składu mikrobioty,
• normalizację funkcji bariery jelitowej,
• regulację odpowiedzi immunologicznej,
• wygaszenia stanu zapalnego,
• wygojenia śluzówki jelita.
Mechanizmem pomocniczym leczenia żywieniowego CDED + PEN jest uwzględnienie podaży składników, które mogą dać dodatkowe korzyści. Mowa tutaj o substratach do produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które wpływają korzystnie na błonę śluzową jelit. Z tego względu, do żywności obowiązkowej w 2 pierwszych etapach CDED należą wybrane produkty bogate w błonnik rozpuszczalny w wodzie np. jabłka oraz skrobię oporną np. ziemniaki.
• W 1. etapie, ze względu na największe ograniczenia dozwolonych produktów, 50% codziennego zapotrzebowania energetycznego powinno być zaspakajane dietąenteralną.
• Etap 2 to czas ponownej ekspozycji na wybrane produkty, które przez pierwszych 6 tygodni musiały być wyeliminowane. Ze względu na rosnącą różnorodność żywności dozwolonej, zalecany % energii dostarczanej z preparatem zmniejsza się do 25% zapotrzebowania. Zaspokojenie części potrzeb żywieniowych pełnowartościowym preparatem ma na celu utrzymanie/poprawę stanu odżywienia oraz zapobieganie niedoborom pokarmowym w okresie największych restrykcji żywieniowych tj. w 2. pierwszych etapach diety.Dla większości pacjentów odpowiednie są standardowe diety polimeryczne, normokaloryczne (1 kcal/1 ml). W uzasadnionych przypadkach, tj. u chorych z alergią na białko mleka krowiego, nietolerancją pokarmową lub niedostateczną tolerancją preparatu polimerycznego, należy wybrać preparat zawierający białko w postaci zhydrolizowanej.
Spośród żywności naturalnej, która może być spożywana w I. i II. fazie CDED, ważny jest podział na produkty:
– obowiązkowe tj. rekomendowane do codziennego spożycia, w celu zapewnienia odpowiedniej wartości odżywczej diety oraz substratów do produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych;
– neutralne, których zadaniem jest urozmaicenie codziennego jadłospisu, ale nie ma obowiązku ich codziennego spożywania,
– zabronione. ·
· W fazie 3 (podtrzymującej) pacjent powinien ograniczać spożycie produktów opotencjalnie negatywnym wpływie. W związku z tym zalecane jest:o przez 5 dni w tygodniu komponować posiłki głównie z produktów dozwolonych w II. etapie (w przypadku pacjentów, którzy mimo dobrych efektów leczenia, mają zbyt niską masę ciała lub niedobory żywieniowe, wskazana jest kontynuacja suplementacja dietą przemysłową),o dodatkowo, w wybrane 2 następujące po sobie dni w tygodniu, możliwe jest spożycie dwóch posiłków dowolnych tj. skomponowanych z produktów na co dzień nierekomendowanych. Nadal obowiązuje jednak zasada unikania żywności szczególnie niekorzystnej, głównie produktów wysoko przetworzonych tj. przetworzone mięso, potrawy mrożone/gotowe do spożycia, słodzone napoje.
DO ZAPAMIĘTANIA!
1. CDED + PEN to:
• jedyna metoda leczenia żywieniowego o udowodnionej skuteczności nie tylko u dzieci ale także u dorosłych pacjentów z chorobą Leśniowskiego – Crohna,
• dieta wystandaryzowana, w pełni zbilansowana, stworzona dla pacjentów z Ch-LC, która (w przeciwieństwie do wyłącznego żywienia dojelitowego) umożliwia spożywanie normalnej żywności już
w pierwszych dniach leczenia żywieniowego,
• w przeciwieństwie do leczenia farmakologicznego terapia pozbawiona działań niepożądanych!
2. Co jest celem CDED + PEN?
• indukcja remisji i jej długofalowe utrzymanie
• ograniczanie konieczności stosowania leków i tym samym ryzyka ich potencjalnych działań niepożądanych
• uzupełnianie efektu leczenia farmakologicznego
• łagodzenie objawów ze strony przewodu pokarmowego· poprawa stanu odżywienia
3. Dla kogo jest CDED + PEN?
• dla pacjentów z nowym rozpoznaniem choroby Leśniowskiego – Crohna
• dla pacjentów, u których efekt leczenia farmakologicznego nie jest zadowalający
• dla pacjentów po nieskutecznym leczeniu farmakologicznym
• dla pacjentów po leczeniu chirurgicznym
• dla pacjentów niedożywionych
• dla pacjentów z utrzymującymi się dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego pomimo stosowanego leczenia farmakologicznego
Jak rozpocząć dietę?
W 2019 roku została udostępniona do globalnego użytku aplikacja ModuLife, której podstawowym celem jest rozpowszechnienie tej metody leczenia żywieniowego wśród pacjentów. Aplikacja zawiera bazę przepisów/jadłospisów i stanowi istotną pomoc w codziennym stosowaniu diety. Obecnie jest dostępna w polskiej wersji językowej, można z niej korzystać z telefonu, komputera czy tabletu.
WAŻNE! Chory może uzyskać dostęp do platformy wyłącznie od eksperta CDED.
Korzyści jakie daje aplikacja ModuLife:
- szeroka baza przepisów
- możliwość planowania posiłków
- porady, wskazówki i filmy edukacyjne
- możliwość prowadzenia dziennika posiłków, treningów i samopoczucia
- kontakt ze specjalistami 24/7
Jak zacząć korzystać z programu ModuLife już dziś?
- wejdź na www.mymodulife.com
• wpisz najbliższe duże miasto
• znajdź swojego opiekuna, który wyjaśni Ci zasady programu, nada Ci dostęp do aplikacji i pomoże stosować się do zaleceń!
Program ModuLife powinien być realizowany wyłącznie pod nadzorem ośrodka przeszkolonego i posiadającego doświadczenie w stosowaniu tej metody leczenia żywieniowego
Małgorzata Matuszczyk, Jarosław Kierkuś, Klinika Gastroenterologii, Hepatologii, Zaburzeń Odżywiania i Pediatrii, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa
Piśmiennictwo
-
Levine A, Boneh RS, Wine E. Evolving role of diet in the pathogenesis and treatment of inflammatory bowel diseases. Gut 2018, 67, 1726–1738.
-
Devkota S, Wang Y, Musch MW, Leone V, et al. Dietary-fat-induced taurocholic acid promotes pathobiont expansion and colitis in Il10-/- mice. 2012;487(7405):104-8.
-
Khalili H, Hakansson N, Chan SS, at al. Adherence to a Mediterranean diet is associated with a lower risk of later-onset Crohn’sdisease: Results from two large prospective cohort studies. Gut 2020.
-
Levine A, Boneh, RS, Wine, E. Evolving role of diet in the pathogenesis and treatment of inflammatory bowel diseases. Gut 2018, 67, 1726–1738.
-
https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/e-w-zywnosci-bez-kontroli.html
-
Roberts CL, Rushworth SL, Richman E, Rhodes JM. Hypothesis: Increased consumption of emulsifiers as an explanation for the rising incidence of Crohn’s disease. J Crohns Colitis. 2013;7(4):338-41.
-
Chassaing B, Koren O, Goodrich JK, et al. Dietary emulsifiers impact the mouse gut microbiota promoting colitis and metabolic syndrome. Nature. 2015;519(7541):92-6.
-
Chassaing B, Van de Wiele T, De Bodt J, et al. Dietary emulsifiers directly alter human microbiota composition and gene expression ex vivo potentiating intestinal inflammation. Gut. 2017;66(8):1414-27.
-
Bischoff SC, Escher, Hébuterne X, et al: ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in inflammatory bowel disease. Clin Nutr 2020;39:632-653.
-
Torres J, Bonovas S, Doherty G, et al. ECCO Guidelines on Therapeutics in Crohn’sDisease: Medical Treatment. Journal of Crohn’s and Colitis, 2020, 4–22.
-
van Rheenen PF,Marina A,Amit A, et al. The Medical Management of Paediatric Crohn’s Disease: an ECCO-ESPGHAN Guideline Update. JCC 2020;1–24.