Przejdź do treści

Dla chorego

Przyczyny nieswoistych zapaleń jelita nie są znane. Przyjmuje się, że odgrywa tutaj rolę czynnik genetyczny, za czym przemawia  rodzinne występowanie choroby. Dużą rolę przypisuje się czynnikom infekcyjnym, aczkolwiek nie udało się wyizolować mikroorganizmu odpowiedzialnego za powstanie choroby. Niektórzy badacze wiążą zwiększenie zachorowalności na nzj z zakażeniem Mycodacterium Paratubelcurosis, bakterią podobną do prątka gruźlicy, a obecną m.in w mleku UHT, inni zaś zakażeniami bakteriami z grupy Yersinia. Uważa się także, że proces zapalny może rozwijać się jako nieprawidłowa odpowiedź śluzówki jelita na kontakt z w zasadzie nieszkodliwymi bakteriami, które u większości osób nie powodują żadnych niekorzystnych objawów (czynniki immunologiczne).

Morbus Crohn, Crohn Disease – CD

Choroba Leśniowskiego-Crohna, to przewlekłe, nieswoiste zapalenie jelita wykazujące skłonność do ziarninowania. Cechą charakterystyczną zmian zapalnych jest ich ogniskowy lub odcinkowy charakter (odcinki zmienione chorobowo zwykle są oddzielone odcinkami zupełnie zdrowymi). Odróżnia to chL-C do wzgj, gdzie zmiany zapalne mają charakter ciągły i postępują od odbytnicy zajmując kolejne odcinki jelita grubego. Drugą cechą różniącą chL-C od wzjg jest objęcie przez proces zapalny nie tylko błony śluzowej, ale całej grubości jego ściany jelita (od błony śluzowej do błony surowiczej). Zmiany zapalne występować mogą we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego – od jamy ustnej aż do odbytnicy. W 25-30% przypadków zmiany występują tylko w jelicie cienkim, z tego większość w końcowym odcinku jelita cienkiego-jelito kręte (ileitis terminalis), w 20-25% tylko w jelicie grubym, zaś w 40-55% przypadków jednocześnie w jelicie cienkim i grubym. W 50% przypadków obserwujemy zmiany okołoodbytnicze (szczeliny, przetoki), a u blisko jednej trzeciej chorych udaje się wykryć zmiany zapalne w materiale biopsyjnym pochodzącym z żołądka i dwunastnicy.

Objawy choroby L-C zależą od lokalizacji, rozległości i stopnia zaawansowania zmian w przewodzie pokarmowym. Często pierwsze objawy są niespecyficzne, a choroba zaczyna się skrycie co utrudnia i często opóźnia postawienie prawidłowej diagnozy. Najczęstszym początkowym objawem są bóle brzucha (ok. 75% przypadków) zwykle niespecyficzne, budzące ze snu, o kolkowym lub wrzodowym charakterze, nasilające się po jedzeniu i wypróżnieniu. Nierzadko występują także bóle pseudowyrostkowe w prawej dolnej części brzucha, które bywają przyczyną chirurgicznego usunięcia wyrostka robaczkowego, a rozpoznanie choroby jest dokonane na podstawie badania histopatologicznego pobranej w trakcie operacji tkanki. Znane są przypadki, w których pierwszym objawem były niedokrwistość, gorączka „nieznanego pochodzenia”, chudnięcie, a u dzieci opóźnienie wzrastania. Biegunka występuje w ok.65% przypadków i może mieć różne nasilenie (od 2 do powyżej 6 stolców na dobę), a stolce zwykle są wodniste z domieszką śluzu. Pojawianie się w nich krwi należy raczej do rzadkości i występuje częściej przy zmianach zlokalizowanych w jelicie grubym, ale mogą wystąpić nawet smoliste stolce. Krwawienia z odbytu u ok.20% przypadków pojawiają się jako pierwszy objaw choroby.

Podwyższoną temperatutę ciała obserwuje się u około jednej trzeciej chorych. Często występuje brak łaknienia, nudności i wymioty (ok. 25% przypadków), a czasami zaburzenia łaknienia imitują jadłowstręt psychiczny. U 20-30% przypadków występuje spadek masy ciała, a nawet wyniszczenie. U dzieci typowymi objawami są niedobór wzrostu i opóźnienie dojrzewania płciowego (10% przypadków).

Bardzo charakterystyczne dla ch. L-C zmiany okołoodbytnicze (ropnie, przetoki, szczeliny, naddatki skórne), nie występujące w wzjg, pojawiają się w około 15% przypadków. Przetoki mogą być zewnętrzne i wewnętrzne, pojedyncze lub mnogie i występują one w 20-40 % przypadków, zaś u pacjentów z chorobą Crohna jelita grubego w 50-80%. Wśród przetok wewnętrznych najczęstsze są połączenia między jelitem cienkim a kątnicą, inną pętlą jelita cienkiego, esicą, pęcherzem moczowym i pochwą. Powstają one przede wszystkim u osób operowanych wcześniej z powodu choroby jelita cienkiego. Przetoki zewnętrzne najczęściej umiejscowione są w okolicy okołodbytniczej. Oprócz przetok, dochodzi do tworzenia otorbionych ropni oraz do znacznego zwężenie światła jelita z objawami niepełnej niedrożności. Natomiast ostra niedrożność jelit, masywny krwotok lub wolna perforacja prowadząca do rozlanego zapalenia otrzewnej jest powikłaniem rzadkim. U 30 % chorych w badaniu wyczuwalny jest guz w miejscu zmian patologicznych, który najczęściej jest zlokalizowany w okolicy prawego dołu biodrowego.

Ponieważ w chL-C może dojść do zmian chorobowych w innych niż jelita częściach przewodu pokarmowego niekiedy obserwuje się zaburzenia połykania, a zajęcie żołądka i/lub dwunastnicy imitują objawy owrzodzenia tych narządów lub zwężenie odźwiernika. Przebieg choroby Leśniowskiego-Crohna jelita cienkiego i/lub grubego jest wybitnie przewlekły, wieloletni. W większości przypadków choroba przebiega z okresami zaostrzeń i remisj. Tylko u 5% pacjentów występuje jeden rzut choroby z długotrwałą remisją. Niestety czasami choroba przybiera przewlekłą agresywną postać wymagającą stałej intensywnej terapii i licznych zabiegów operacyjnych, co może prowadzić do znacznego inwalidztwa.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (wzjg) (Colitis ulcerosa)

Wzjg to przewlekłe nieswoiste zapalenie jelita grubego, występujące najczęściej w odbytnicy, mogące się szerzyć w sposób ciągły, na jego dalsze odcinki. W przebiegu procesu zapalnego zawsze zajęta jest odbytnica , w 50-54% odbytnica i esica a w 20% całe jelito grube. W nielicznych przypadkach zmiany mogą objąć końcowy odcinek jelita cienkiego. Stan zapalny jelita grubego ograniczony jest z reguły jedynie do błony śluzowej, zaś pozostałe warstwy ściany jelita  (mięśniówka i błona surowicza) pozostają niezmienione.  Choroba przebiega najczęściej w postaci ostrych rzutów przedzielonych okresami remisji. Przyczyny  kolejnych nawrotów pozostaj± nieznane. Dużą rolę  przypisuje się stresom psychicznym, zmianom w sposobie odżywiania,  stosowaniu leków przeciwbólowych (zwłaszcza niesteroidowych leków przeciwzapalnych), zakażeniom pokarmowym oraz infekcjom  innych narządów. Zarówno początek choroby, jak i przebieg  następnych zaostrzeń może charakteryzować się różnym nasileniem objawów od postaci łagodnej do ciężkiej o piorunującym przebiegu.

Pierwszymi, a zarazem najczęstszymi objawami są biegunka z domieszką śluzu i krwi w kale. Pojawiać się mogą się również   kurczowe bóle brzucha oraz uczucie parcia na stolec spowodowane zaburzeniami motoryki przewodu pokarmowego (przyspieszona perystaltyka, nadmierna kurczliwość jelita grubego). Łagodna postać choroby charakteryzuje się dobrą reakcją na leczenie i dotyczy ponad  50% pacjentów. Stan ogólny większości pacjentów jest dobry, a objawy ograniczają się do opisanych powyżej i  zwykle nie towarzyszą jej objawy ogólne, takie jak: gorączka, utrata masy ciała, hypoalbuminemia. Stan zapalny ograniczony jest do końcowego odcinka jelita grubego. Bóle zlokalizowane są najczęściej w podbrzuszu lub okolicy lewego dołu biodrowego i towarzyszy im parcie na stolec pojawiające się tuż przed wypróżnieniem. Oddanie stolca przynosi  na ogół wyraźną ulgę. Pacjenci z łagodnym przebiegiem choroby i  zmianami ograniczonymi tylko do odbytnicy mogą mieć prawidłowy rytm wypróżnień, a niekiedy nawet zaparcie. Jedynym objawem choroby jest wówczas obecność krwi w stolcu.

W umiarkowanej postaci choroby (ok. 30% pacjentów) charakterystycznymi objawami klinicznymi są poza  krwistą biegunką i kurczowymi bólami brzucha, nagłe parcie na stolec,   tkliwość uciskowa jamy brzusznej. Towarzyszą im często objawy ogólne takie jak brak apetytu, utrata masy ciała, stany podgorączkowe, umiarkowana niedokrwistość z niedoboru żelaza, podwyższone OB (odczyn Biernackiego – przyspieszenie opadania krwinek czerwonych).

Ciężka postać choroby występuje u ok. 10% pacjentów charakteryzuje się nasileniem powyższych objawów. . W aktywnym zapaleniu całej okrężnicy krwawienie jest znaczne, a liczba stolców może dochodzić do 20 /dobę. Na skutek utraty krwi pogłębia się niedokrwistość. Pojawią się również   podwyższona leukocytoza (wzrost liczby krwinek białych), hypoalbuminemia,  utrata masy ciała, osłabienie, odwodnienia, przyspieszone „bicie” serca, obniżenie stężeń sodu, potasu. U pacjentów  z ciężką postacia wzjg. mogą  wystąpić zagrażające życiu powikłania – masywne  krwawienie,  megacolon toxicum (toksyczne zapalenie  – rozstrzenie okrężnicy) lub perforacja jelita.

W przebiegu choroby mogą pojawiać się różne objawy  powikłań jelitowych i/lub pozajelitowych, które  omówiono w dziale Powikłania.

Należy zwrócić uwagę, że u dzieci dość często dochodzi do  zajęcia rozleglejszych odcinków jelita grubego i częściej też niż u ludzi dorosłych zachodzi konieczność przeprowadzenia zabiegu totalnej kolektomii.

Rola czynników żywieniowych w patogenezie i leczeniu chorych z nzj często bywa niedoceniana, tym bardziej, że w literaturze światowej brak jest prac, które jednoznacznie dowodzą roli diety zarówno w powstawaniu jak i przebiegu choroby. Jednakże wzrost zachorowalności w krajach wysokorozwiniętych sugeruje wpływ czynników środowiskowych, w tym żywieniowych. W relacjach chorych prawidłowa dieta ma wpływ na objawy choroby, takie jak biegunka, wzdęcia, bóle brzucha, nudności i chudnięcie. Większość chorych oczekuje od lekarza lub dietetyka dokładnych zaleceń dietetycznych upatrując w nich jednego z najważniejszych elementów leczenia. Niestety poza ogólnymi zasadami żywienia przedstawionymi w dziale dieta w okresie remisji, każdy chory powinien na podstawie obserwacji własnego organizmu opracować dietę najlepszą dla siebie, gdyż poszczególni chorzy w różny sposób reagują na podobną dietę. Jednym z najczęstszych błędów pojawiających się w zaleceniach dietetycznych jest zakaz spożywania mleka i jego przetworów. Należy zaznaczyć, że dieta w okresach remisji i nasilenia objawów choroby jest różna, a leczenie żywieniowe, zarówno dojelitowe, jak i pozajelitowe, jest skuteczną metodą terapii zaostrzeń. Chorzy na nzj powinni unikać stosowania, bez konsultacji z lekarzem prowadzącym, „cudownych” diet takich jak dieta optymalna, marchewkowa itp. Jakkolwiek niektórzy pacjenci obserwują poprawę kliniczną po zastosowaniu takiej diety, to jej długoterminowe skutki mogą być „zabójcze”. Początkowy korzystny wpływ na samopoczucie może być spowodowany efektem „placebo” lub eliminacją z pożywienia składnika mającego niekorzystny wpływ na przebieg choroby. Należy z cała mocą podkreślić, że stosowanie wszelkich diet eliminacyjnych prowadzi do niedoborów pokarmowych, które w dłuższym okresie, wywierają niekorzystny efekt na cały organizm, a tym samym wpływają na przebieg kliniczny choroby nasilając objawy zarówno ze strony jelita jak i jej  pozajelitowe komplikacje.

Ponieważ na nieswoiste zapalenie jelita zapadają najczęściej osoby młode w okresie reprodukcyjnym uzasadniony jest ich niepokój o szansę na posiadanie zdrowego potomstwa. Pytania dotyczą wpływu choroby oraz terapii na płodność oraz na zdrowie płodu i przyszłego dziecka. Badania naukowe dowodzą, że większość kobiet chorych na nzj bezpiecznie donosi ciążę oraz urodzi zdrowe dziecko. Prawidłowy przebieg ciąży zależy od aktywności choroby dlatego do zapłodnienia należy wybrać okres remisji, a w trakcie trwania ciąży szczególnie starannie kontrolować przebieg choroby. Stwierdzono, że u kobiet, które zaszły w ciążę w okresie zaostrzenia choroby, zaostrzenie utrzymuje się w czasie ciąży. 1/3 kobiet pozytywnie ocenia wpływ ciąży na przebieg choroby, również 1/3 negatywnie. U kobiet chorych na nzj wzrasta ryzyko samoistnego poronienie, przedwczesnego porodu (przed 37 tygodniem ciąży), urodzenia dziecka o niskiej wadze urodzeniowej (poniżej 2,5 kg) lub dziecka o niższym wieku biologicznym, a przebieg ciąży i zdrowie dziecka zależy od przebiegu choroby w czasie ciąży. Poza jednym doniesieniem, nie stwierdzono wpływu choroby na występowanie wad rozwojowych oraz śmiertelność niemowląt. Kobiety, które w chwili zapłodnienia i w okresie ciąży są w remisji mają taką samą szansę, jak kobiety zdrowe, na donoszenie ciąży i urodzenie zdrowego dziecka. Aktywny przebieg choroby wydaje się mieć większy negatywny wpływ na pojawienie się komplikacji niż zażywanie leków leczących zaostrzenia i podtrzymujących remisję. Dlatego kobieta, która zaszła w nieplanowaną ciążę w okresie zaostrzenia lub, u której nawrót choroby nastąpił w trakcie jej trwania powinna być poddana terapii w celu osiągnięcia remisji.

Wszystkie leki stosowane standardowo w leczeniu nzj, poza metotreksatem, uznawane są bezpieczne i dobrze tolerowane, ale ich stosowaniu powinny towarzyszyć częstsze badania w celu wczesnego wychwycenia ubocznych skutków terapii.

Badania dowodzą, że stosowanie leków 5-ASA jest bezpieczne. Wśród duńskich kobiety przyjmujące 5-ASA przed zapłodnieniem, w pierwszym trymestrze oraz przez całą ciążę mają nieznacznie zwiększone ryzyko martwych urodzeń, przedwczesnych urodzeń oraz urodzenia dzieci z niską wagą w stosunku do kobiet zdrowych nieprzyjmujących w okresie ciąży żadnych leków, ale trudno jest oddzielić wpływ leczenia oraz aktywności choroby. W tych badaniach zwiększone ryzyko martwych i przedwczesnych urodzeń stwierdzono tylko u kobiet chorych na wzjg. Nie stwierdzono wpływu sulfosalazyny i mesalazyny na uszkodzenia płodu. Stosowanie ich zarówno w okresie ciąży jak i karmienia piersią uważa się za bezpieczne.

Ostatnie badania dowodzą, że obniżenie odporności spowodowane stosowaniem azatiopryny lub 6-merkaptopuryny nie zwiększa ryzyka deformacji płodu. Co prawda nie stwierdzono teratogenicznego wpływu tych leków (strukturalne defekty rozwojowe spowodowane narażeniem na środki chemiczne podczas formowania się organów), ale mogą one powodować opóźnienie rozwoju płodu i przedwczesny poród.

Nie stwierdzono również teratogenicznego działania cyklosporyny, ale ze względu na liczne działania uboczne (m.in. wpływa na zwiększenie ciśnienia tętniczego krwi) powinien to być lek ostatniej szansy dla kobiet z piorunującym przebiegiem wzjg, pozwalający uniknąć koleostomii w trakcie trwania ciąży i w okresie okołoporodowym.

Również stosowanie kortykoterapii uważane jest za bezpieczne dla matki i dziecka, jednak z uwagi na działania uboczne, klasyczne sterydy powinny być zastąpione przez sterydy o krótkim okresie półtrwania (budesonid), szczególnie u chorych na chL-C. W niektórych badaniach stwierdzono wpływ kortykoterapii na przedwczesne i martwe urodzenia, ale wydaje się, że jest to raczej spowodowane aktywnością procesu chorobowego, a nie zastosowanego leczenia. Za takim wytłumaczeniem przemawia fakt, że nie stwierdzono negatywnego wpływu stosowania sterydów na przebieg ciąży w innych jednostkach chorobowych (np. reumatoidalne zapalenie stawów).

W literaturze światowej brak jest doniesień o szkodliwym wpływie infliximabu na przebieg ciąży i rozwój płodu, ale stosować go należy ze szczególną ostrożnością gdyż jest to lek nowy, a liczba badań klinicznych jest ograniczona i dotyczy przede wszystkim chorych na reumatoidalne zapalenie stawów.

Krótkookresowe leczenie metronidazolem i ciprofloxacyną wydaje się być bezpieczne, natomiast brak doniesień o wpływie długotrwałej terapii na przebieg ciąży. Ze względu na potencjalne działanie mutagenne (wykazane u zwierząt), oraz liczne działania niepożądane powinien być stosowany z dużą ostrożnością szczególnie w I trymestrze ciąży, po wyczerpaniu innych możliwości terapii. Nie powinien być stosowany podczas karmienia piersią, ponieważ przedostaje się do mleka kobiecego.

Zarówno kobiety jak i mężczyźni stosujący metotreksat powinni stosować skuteczną antykoncepcję ze względu na zwiększenie ryzyka poronienia oraz wpływ na powstawanie wad rozwojowych płodu (działanie mutagenne). Okres pomiędzy zaprzestaniem przyjmowania leku, a planowanym zapłodnieniem powinien wynosić co najmniej pół roku.

Dobrze prowadzona ciąża wymaga ścisłej współpracy lekarza gastroenterologa, ginekologa i przyszłych rodziców. Kobiety z obawy przed negatywnym wpływem terapii na rozwój płodu często zaprzestają leczenia przed planowanym zapłodnieniem oraz w okresie ciąży. Zważywszy na to, że wielu ginekologów i położników czerpie wiedzę o działaniach ubocznych leków z informacji podawanych przez producenta, nie zaś z publikacji naukowych opartych na badaniach klinicznych i retrospektywnych, to często oni wpływają na decyzję kobiety o zaprzestaniu terapii. Producenci leków w swoich informacjach podają wszystkie, czasem niezwykle rzadkie, działania niepożądane, zaś ginekolodzy opierając się na tych informacjach, zapominają, że aktywny przebieg choroby wpływa bardziej niekorzystnie na przebieg ciąży i zdrowie dziecka niż skuteczna, nawet agresywna terapia. Dlatego korzyści i zagrożenia wynikające z przyjmowania leków w okresie poprzedzającym zapłodnienie oraz w okresie ciąży powinny być w każdym przypadku rozpatrywane indywidualnie.

Przedwczesny poród i niska waga urodzeniowa zdarza się częściej u kobiet chorych na chL-C niż na wzjg. Może być to, między innymi, spowodowane niedoborami pokarmowymi, które są znacznie częstsze u osób chorych na chL-C. Dlatego należy w trakcie całej ciąży monitorować stan odżywienia matki i w razie potrzeby stosować leczenie dietetyczne (bezresztkowe diety polimeryczne, półpolimeryczne lub elementarne). Leczenie to, poza zapewnieniem wszystkich składników odżywczych, ma też działanie terapeutyczne (patrz leczenie żywieniowe).

Osoby chore na nzj mają statystycznie mniej dzieci niż pary zdrowe. Składa się na to wiele czynników, ale określenie wpływu poszczególnych z nich jest niesłychanie trudne. Komplikacje towarzyszące nzj, a szczególnie chL-C (przetoki w tym przetoki jelitowo-pochwowe, okołoodbytowe ropnie i szczeliny) wpływają na pożycie seksualne obniżając jego komfort, a także mogą obniżać atrakcyjność seksualną. Problemy z tym związane wymagają od partnerów zrozumienia i tolerancji, a czasami pomocy psychologa lub seksuologa. Czynniki psychiczne takie jak depresja, często towarzysząca chorobie, obniżenie poczucia własnej wartości, skrępowanie objawami choroby, mogą prowadzić do ograniczenia kontaktów towarzyskich i zmniejszają szansę na znalezienie partnera. Dodatkowym czynnikiem jest obawa o przebieg ciąży i zdrowie przyszłego potomstwa. Stwierdzono, że kobiety, które zachorowały przed urodzeniem pierwszego dziecka mają mniej liczne potomstwo, niż te, które urodziły pierwsze dziecko przed postawieniem diagnozy. Stwierdzono również, że negatywny wpływ na płodność kobiet chorych na wzjg ma interwencja chirurgiczna i kobiety po kolektomii w ciążę zachodzą rzadziej od kobiet, które uniknęły całkowitej resekcji jelita grubego. Płodność kobiet chorych na chL-C zależy od przebiegu choroby. W okresach remisji nie odbiega od normy, natomiast spada w okresach zaostrzenia. Jedną z przyczyn mogą być niedobory pokarmowe, które prowadzą czasami nawet do zatrzymania cyklu menstruacyjnego. U osób, które zachorowały przed okresem pokwitania często opóźnione jest dojrzewanie płciowe.

U mężczyzn chorych na nzj nie obserwuje się obniżenia płodności, ale długotrwałe stosowanie AZA i 6-MP może mieć wpływ na przebieg ciąży. Z tego względu zaleca się zaprzestanie przyjmowania tych leków na trzy miesiące przed planowanym zapłodnieniem. Przyjmowanie sulfasalazyny powoduje odwracalną niepłodność u około 60% mężczyzn, która ustępuje po około dwóch miesiącach po zaprzestaniu terapii. Mesalazyny nie ma negatywnego wpływu na spermatogenezę.

Przy podejmowaniu decyzji o posiadaniu dzieci należy uwzględnić fakt, że prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dziecka, gdy jedno z rodziców cierpi na nzj wzrasta i dochodzić może wynosi 5-10%. Świadczy to o udziale czynnika dziedzicznego w rozwoju choroby. Uważa się, że występowanie w rodzinie innych chorób o podłożu autoimmunologicznym (reumatoidalne zapalenie stawów, rumień guzowaty, łuszczyca) również zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania potomstwa. Występowanie tych chorób w rodzinie partnera powinno być uwzględnione przy podejmowaniu decyzji o posiadaniu dzieci.

Ponieważ nieswoiste zapalenia jelita mają przebieg przewlekły, można je tylko „zaleczyć”, ale nie całkowicie wyleczyć. Celem leczenia jest zatem opanowanie stanu zapalnego, uzupełnienie niedoborów pokarmowych, złagodzenie objawów (bólu brzucha czy biegunki) oraz u dzieci promocja wzrostu i procesu dojrzewania płciowego. Stosuje się również leczenie podtrzymujące, którego celem jest zapobieganie nawrotom choroby, czyli podtrzymanie remisji to znaczy takiego stanu, w którym nie występują objawy choroby. Należy pamiętać, że nawet wtedy, kiedy remisja trwa wiele lat, choroba po jakimś czasie zwykle nawraca. Powoduje to konieczność rozpoczęcia terapii od początku. Chorzy na NZJ powinni być pod stałą opiekę specjalistyczną i reagować na pierwsze symptomy pojawienie się zaostrzenia zarówno objawów jelitowych jak i pozajelitowych. Poza leczeniem farmakologicznym dobre efekty przynosi leczenie żywieniowe bezresztkowymi preparatami przemysłowymi. W ostatnich latach wykazano korzystny wpływ probiotyków oraz prebiotyków na przebieg choroby. Badania kliniczne potwierdzają również pozytywną rolę kwasów tłuszczowych omega-3. Ze względu na rolę czynników psychicznych opieka psychologa klinicznego ma pozytywny wpływ na chorych. Niestety dość często terapia zachowawcza nie przynosi rezultatów i konieczne jest leczenie chirurgiczne.

Dobór stosowanych leków zależy od aktywności procesu chorobowego oraz od umiejscowienia zmian zapalnych. W przypadku, gdy choroba jest ograniczona do dystalnego (ostatniego) odcinka jelita grubego dobre efekty przynosi miejscowe podawanie leków w postaci czopków lub wlewek, co znacznie ogranicza uboczne skutki terapii. W lekkich rzutach podstawowymi lekami są preparaty kwasu 5-amino-salicylowego (5-ASA) podawane doodbytniczo lub doustnie. Drugą grupą skutecznych leków są glukokortykosterydy podawane miejscowo, doustnie lub, w ciężkich rzutach choroby, dożylnie. U osób, u których sterydoterapia nie przynosi pożądanych efektów terapeutycznych stosowane są coraz częściej leki wpływające na układ immunologiczny. Leczenie antybiotykami i chemioterapeutykami nie jest metodą rutynową leczenia nzj. Uważa się nawet, że może to wywierać niekorzystny wpływ na przebieg choroby. Do wyjątków należy metronidazol i cyprofloksacyna, stosowane w chL-C zwłaszcza ze zmianami okołoodbytniczymi i ulokowanymi w obrębie jelita grubego.

W ostatnich latach rozwój biologii molekularnej doprowadził do stworzenia nowej generacji leków biologicznych. Pacjenci w Polsce mogą korzystać z refundowanej terapii biologicznej w ramach tzw. programów terapeutycznych, które są realizowane w około sześćdziesięciu ośrodkach w całym kraju. 

Program terapeutyczny B.32 „Leczenie pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna” pozwala na leczenie infliksymabem lub adalimumabem pacjentów w wieku sześciu lat i starszych, natomiast wedolizumab lub ustekinumab można zastosować tylko u osób dorosłych. Kryteria, które muszą spełnić pacjenci to: ciężkie zaostrzenie choroby (wynik powyżej 300 punktów w skali aktywności choroby Crohna (CDAI) lub ponad 50 punktów w skali pediatrycznej (Pediatrics Crohn Disease Activity Index – PCDAI) oraz wcześniejsze niepowodzenie konwencjonalnej terapii, na przykład glikokortykoidów lub leków immunosupresyjnych. Jeśli pacjent ma przetokę okołoodbytniczą, można zastosować infliksymab lub adalimumab niezależnie od wyniku w skali CDAI lub PCDAI. W przypadku ustekinumabu dodatkowym warunkiem jest wcześniejsze niepowodzenie stosowania jednego lub obu przeciwciał przeciw czynnikowi martwicy nowotworów (TNF), czyli infliksymabu i adalimumabu.

Program B.55 „Leczenie pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego” obejmuje leczenie chorych w wieku od sześciu lat infliksymabem, a wedolizumabem, tofacytynibem lub ustekinumabem tych powyżej 18. roku życia. Kryteria, które muszą spełnić pacjenci,to: umiarkowane do ciężkiego zaostrzenie choroby zdefiniowane jako sześć lub więcej punktów w skali Mayo dla dorosłych lub co najmniej 65 punktów w skali PCDAI u pacjentów w wieku 6-18 lat. Włączenie do programu uwarunkowane jest wcześniejszym niepowodzeniem terapii konwencjonalnej lub występowaniem przeciwwskazań do jej stosowania, w tym do podawania cyklosporyny. Czas trwania leczenia jest uzależniony od wskazań medycznych.

LEKI
Telefoniczna Informacja Pacjenta – informacje na temat dostępności leków w aptekach – bezpłatny numer 800 190 590 (pn-pt 8:00-18:00)
Zgłaszanie braków – brakleku@mz.gov.pl
Wyszukiwanie leków – https://ktomalek.pl, https://www.gdziepolek.pl
Interakcje leków – https://ktomalek.pl/l/interakcje/pomiedzy-lekami
Zgłaszanie działań niepożądanych – http://www.urpl.gov.pl/pl/produkty-lecznicze/monitorowanie-bezpieczeństwa-leków

PRAWA PACJENTA
NFZ – http://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/prawa-pacjenta
Turnusy rehabilitacyjne – https://www.turnusy.rehabilitacyjne.pl
Wszystko o niepełnosprawności – http://www.niepelnosprawni.pl
Baza instytucji pomocy społecznej – https://ops.pl/kategoria/baza-instytucji

STOWARZYSZENIA
Europejska Federacja Stowarzyszeń Crohna i Colitis Ulcerosa – http://www.efcca.org
Crohn’s & Colitis Foundation – https://www.crohnscolitisfoundation.org
Stowarzyszenia w Europie – http://www.efcca.org/en/members
Europejska Organizacja Choroby Crohna i Colitis Ulcerosa – https://www.ecco-ibd.eu
Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej – https://celiakia.pl
Polskie Towarzystwo Stomijne Pol-ilko –http://www.polilko.pl
Wielkopolskie Stowarzyszenie Colitis Ulcerosa i choroby Leśniowskiego – Crohna –http://wscuiclc.org.pl
Stowarzyszenie Pacjentów z Niewydolnością Układu Pokarmowego „Apetyt na Życie” – https://apetytnazycie.org
Fundacja STOMAlife – https://stomalife.pl

INNE:
Rejestr Choroby Crohna – http://chorobacrohna.pl
Wytyczne ECCO-EFCCA dot. diagnostyki i leczenia NZJ – https://www.ecco-ibd.eu/publications/ecco-efcca-patient-guidelines.html