Przejdź do treści

Dieta Crohn’s Disease Exclusion Diet (CDED) i program ModuLife – nowoczesne leczenie żywieniowe w chorobie Leśniowskiego – Crohna

Właśnie stanąłeś w obliczu diagnozy choroby Leśniowskiego – Crohna? Chorujesz od lat ale stosowane leczenie nie jest w pełni skuteczne? Jesteś zainteresowany alternatywnymi dla leczenia farmakologicznego możliwościami terapii? Zależy Ci na poprawie stanu odżywienia/wsparciu leczenia poprzez właściwe odżywianie? Jeśli tak, zachęcamy do zapoznania się z poniższym materiałem. W niniejszym opracowaniu podsumowaliśmy aktualną wiedzę na temat roli diety w patomechanizmie i leczeniu choroby Leśniowskiego – Crohna, jak również najważniejsze informacje dotyczące nowatorskiej metody leczenia żywieniowego w tej jednostce chorobowej – diety Crohn’s Disease Exclusion Diet. Mamy nadzieję, że lektura poniższych treści pozwoli Ci lepiej zrozumieć, w jaki sposób żywienie wpływa na rozwój, przebieg i leczenie Twojej choroby i tym samym będzie dla Ciebie motywacją do próby wdrożenia do własnej praktyki leczenia żywieniowego według zasad CDED i programu ModuLife.

Dlaczego dieta może być skuteczna w leczeniu choroby Leśniowskiego – Crohna?

Zanim przedstawimy zasady diety CDED i programu ModuLife chcemy zapoznać Cię z podstawowymi informacjami, które pozwolą Ci zrozumieć dlaczego w ogóle dieta może być skuteczną metodą leczenia Twojej choroby. Zasadniczym problemem utrudniającym postępowanie terapeutyczne jest fakt, że przyczyny choroby Leśniowskiego – Crohna (Ch-LC) na dzień dzisiejszy nie zostały ustalone w sposób jednoznaczny. Najnowsze doniesienia pozwalają jednak z dużym prawdopodobieństwem przypuszczać, że zasadniczą rolę w rozwoju tego schorzenia odgrywają czynniki środowiska zewnętrznego, w tym dieta. Koncepcja ta ma potwierdzenie w wynikach licznych badań naukowych, które wskazały na związek między tzw. „zachodnim” modelem żywienia, a wzrostem ryzyka zachorowania na Ch-LC (1-3).  Wśród najważniejszych cech typowych dla diety zachodniej o niekorzystnym wypływie na rozwój i przebieg choroby Leśniowskiego -Crohna wymienia się:powszechne spożycie żywności wysokoprzetworzonej, niskie spożycie błonnika pokarmowego, wysokie spożycie mięsa czerwonego/przetworzonego, pszenicy oraz tłuszczu zwierzęcego i mlecznego. Na dzień dzisiejszy nie jesteśmy w stanie jednoznacznie ocenić, czy dotychczasowy sposób żywienia bezpośrednio przyczynił się do tego że zachorowałaś/eś na chorobę Leśniowskiego – Crohna. Wiedza, którą dysponujemy z całą pewnością pozwala natomiast stwierdzić, że u chorych w efekcie zaburzenia delikatnej równowagi immunologicznej między mikrobiotą jelitową a błoną śluzową jelita dochodzi do powstania przewlekłego stanu zapalnego, a odpowiednia modyfikacja diety może być wysoce skuteczną metodą leczenia tych zaburzeń (4).

Czy wiesz, że:
– według raportu Najwyższej Izby Kontroli (2019), w Polsce 70% żywności stanowią produkty przetworzone. Aktualnie dopuszczonych do stosowania w przemyśle spożywczym jest 330 dodatków, które pełnią 27 funkcji technologicznych. Nie ma przepisów, które pozwalałyby monitorować ryzyko wynikające z kumulacji dodatków do żywności w danym produkcie, lub ich kumulacji z różnych źródeł. Szacuje się, że statystyczny Polak spożywa ok. 2 kg dodatków do żywności (5). Tymczasem w badaniach naukowych udowodniono szereg negatywnych konsekwencji wynikających z ekspozycji na różnorodne dodatki do żywności, a lista potencjalnych działań niepożądanych stale rośnie. Przykładowo, wykazano destrukcyjny wpływ emulgatorów (karboksymetyloceluloza i polisorbat-80) na warstwę śluzu chroniącą komórki nabłonka jelitowego. Dodatki te, ze względu na właściwości żelujące i zagęszczające, są powszechnie stosowane np. w przetworach mlecznych i mięsnych (6-8).- stan odżywienia w sposób istotny wpływa na efekt zastosowanej terapii i rokowanie w chorobie Leśniowskiego-Crohna. Zwiększone zapotrzebowanie energetyczne, zaburzenia łaknienia, starty składników odżywczych w aktywnej fazie choroby czy wpływ stosowanych leków to najważniejsze czynniki ryzyka niedożywienia. Z tych względów nie jest zalecane aby na własną rękę wdrażać jakiekolwiek diety eliminacyjne (9).  – nie można w sposób jednoznaczny zdefiniować, jaka dieta jest odpowiednia dla łagodzenia typowych objawów ze strony przewodu pokarmowego. Każdy chory może w inny sposób reagować na ten sam rodzaj pokarmu, stąd decyzja o ewentualnych modyfikacjach diety powinna być podejmowana indywidualnie i być poparta obserwacją reakcji organizmu. Wbrew obiegowej opinii, a zgodnie z aktualnymi rekomendacjami, nie ma wskazań aby każdy pacjent z Ch-LC stosował dietę lekkostrawną (wyjątek stanowi postać choroby powikłana zwężeniem). Przeciwnie, niska podaż w diecie warzyw i owoców może wpływać niekorzystnie na proces terapeutyczny, ponieważ stanowią one źródło błonnika pokarmowego rozpuszczalnego w wodzie oraz skrobi opornej. Z nich produkowane są krótko łańcuchowe kwasy tłuszczowe, które pełniąc szereg istotnych funkcji(m.in. odżywiają komórki jelita, wykazują działanie przeciwzapalne, oraz obniżają pH w jelicie wpływając korzystnie na skład mikrobioty jelitowej) mają istotne znaczenie dla leczenia stanu zapalnego i gojenia śluzówki jelita (4,9-13).

Leczenie żywieniowe w chorobie Leśniowskiego – Crohna

Wiesz już, że sposób żywienia może odgrywać ważną rolę zarówno w patomechanizmie jak i leczeniu choroby Leśniowskiego – Crohna, zatem czas abyś dowiedział się jaką dietę możesz stosować jako wsparcie leczenia farmakologicznego czy nawet jako terapię alternatywną.

Celem postępowania terapeutycznego w chorobie Leśniowskiego-Crohna o fundamentalnym znaczeniu dla odległych wyników leczenia, jest uzyskanie głębokiej remisji z wygojeniem śluzówki jelita. Coraz więcej pacjentów jest zainteresowanych możliwością uzyskania takiego efektu leczeniem żywieniowym. Problem w tym, że nie ma skąd czerpać rzetelnej wiedzy, a „wujek google” nie zawsze jest dobrym doradcą. Codzienna praktyka pokazuje, że w gronie największego zainteresowania wśród chorych znajdują się specyficzna dieta węglowodanowa, protokół autoimmunologiczny oraz dieta oparta na wynikach badań testów na nietolerancje pokarmowe IgG-zależne. Należy tutaj jasno podkreślić – ze względu brak dowodów na skuteczność terapeutyczną wyżej wymienione diety eliminacyjne nie zostały uwzględnione w żadnych rekomendacjach. Co więcej, ich długofalowe stosowanie może prowadzić do powstania/pogłębienia niedożywienia/niedoborów pokarmowych i zamiast pomóc – wpływać negatywnie na proces terapeutyczny i rokowanie.

Jeszcze do niedawna, jedyną metodą leczenia żywieniowego o udowodnionej skuteczności w leczeniu choroby Leśniowskiego – Crohna było wyłączne żywienie enteralne (ang. ExclusiveEnteral Nutrition – EEN), stosowane od lat jako metoda pierwszego wyboru w leczeniu aktywnej postaci choroby Leśniowskiego -Crohna u dzieci. Warto wiedzieć, że skuteczność terapeutyczna EEN oraz glikokortykosteroidów w populacji pediatrycznej jest porównywalna, przy istotnie większym profilu bezpieczeństwa leczenia żywieniowego oraz jego korzystniejszym efekcie na gojenie śluzówki jelita i stan odżywienia chorego. Niestety, EENjest terapią niepozbawioną istotnych wad, które w sposób istotny ograniczyły możliwość stosowania jej na szeroką skalę. Wśród najważniejszych wymienić należy: trudność w praktycznym zastosowaniu, konieczność założenia sondy nosowo-żołądkowej  przypadku części chorych, brak strategii postępowania w celu podtrzymania remisji przy wysokim odsetku ponownego zaostrzenia choroby po powrocie do diety zwykłej oraz brak dowodów na jej skuteczność w populacji pacjentów dorosłych (9-12). 10 lat temu profesor Arie Levine (Wolfson Medical Center, Tel Aviv) opracował innowacyjną metodę leczenia żywieniowego – dietę Crohn’s Disease Exclusion Diet (CDED). Pierwsze doniesienia pokazujące skuteczność jej zastosowania w połączeniu z częściowym żywieniem dojelitowym (PEN) zostały zaprezentowane w roku 2014 (14). W 2019 roku opublikowano przełomowe wyniki wieloośrodkowego badania z randomizacją, wskazujące na porównywalną skuteczność CDED + PEN i leczenia standardowego (EEN) w indukcji remisji klinicznej u dzieci z zaostrzeniem choroby Leśniowskiego – Crohna, a tolerancja terapii była istotnie wyższa w grupie interwencyjnej. Dodatkowo, w grupie leczonej dietą CDED + PEN stwierdzono lepsze rezultaty w zakresie zmniejszenia przepuszczalności jelitowej oraz zmiany składu mikrobioty jelitowej, co może mieć istotne znaczenie w długofalowej perspektywie utrzymania efektów leczenia (15). W minionym roku potwierdzono skuteczność takiego leczenia żywieniowego także w populacji pacjentów dorosłych (16-17).

Crohn’s Disease Exclusion Diet – protokół diety i mechanizm działania

Dieta CDED to leczenie żywieniowe nowej generacji – w fazie indukcji zakłada połączenie częściowego żywienia enteralnego z wybranymi produktami diety naturalnej. Podstawowy mechanizm działania polega na wykluczeniu lub ograniczonej ekspozycji na czynniki żywieniowe o potencjalnie szkodliwym wpływie na patogenezę i przebieg CD (tabela 1). W efekcie bezpośredniego oddziaływania diety eliminacyjnej na przywrócenie prawidłowego składu mikrobioty, normalizacjęfunkcji bariery jelitowej oraz odpowiedzi immunologicznej, dochodzi do wygaszenia stanu zapalnego i wygojenia śluzówki jelita. Pomocniczy mechanizm działania CDED zakłada uwzględnienie podaży składników, które mogą dać dodatkowe korzyści. Kluczowe znaczenie w tym względzie przypisuje się oddziaływaniu na zwiększenie produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Dlatego, dożywności obowiązkowej w pierwszych etapach CDED należą wybrane produkty bogate w błonnik rozpuszczalny w wodzie (m.in. pektynę) oraz skrobię oporną (tabela 2)

Produkty naturalne – wykluczenie lub kontrolowana ekspozycja

 

Dodatki do żywności – wykluczenie

(przykładowe źródła)

 

•       produkty o wysokiej zawartości tłuszczu zwierzęcego

•       produkty bogate w taurynę tj. podroby, mięso czerwone, niektóre gatunki ryb

•       produkty mleczne (bogate w tłuszcz zwierzęcy oraz bakterie redukujące siarczany)

•       pszenica (zawiera inhibitory amylazy i trypsyny oraz gluten)

•       błonniknierozpuszczalny w wodzie(ograniczenia ilościowe)

•       alkohol

•       drożdże (wpływają na  dysbiozę)

•       emulgatory (produkty mleczne, sosy, pasty do smarowania, mrożone wypieki, produkty o obniżonej zawartości tłuszczu)

•       karageny (sery, produkty mleczne, piwo)

•       maltodekstryny (płatki śniadaniowe, napoje w proszku, sztuczne słodziki)

•       siarczyny (suszone owoce, wino, ocet winny, przetworzone owoce, owoce
w puszkach, mrożone warzywa)

•       dwutlenek tytanu (gumy do żucia, cukier puder, przetworzona pasta tahini)

Tabela 1. Główne grupy produktów eliminowanych w diecie Crohn’sDiseaseExclusion Diet.

Protokół diety CDED jest podzielony na trzy etapy – w tym 2 (trwające po 6 tygodni każdy) etapy w fazie indukcji oraz etap trzeci – fazę podtrzymującą, którą należy kontynuować minimum przez 9 miesięcy, a optymalnie traktować jako docelowy sposób żywienia. Każdy z następujących po sobie etapów jest mniej restrykcyjny i łatwiejszy w zastosowaniu. W 1. etapie, ze względu na największe ograniczenia w zakresie produktów dozwolonych do spożycia, 50% codziennego zapotrzebowania energetycznego powinno być zaspakajane dietą enteralną. Etap 2 to czas ponownej ekspozycji na wybrane produkty, które przez pierwszych 6 tygodni musiały być wyeliminowane. Ze względu na rosnącą różnorodność żywności dozwolonej, zalecany % energii dostarczanej z preparatem zmniejsza się do 25% zapotrzebowania. Zaspokojenie części potrzeb żywieniowych pełnowartościową dietą enteralną ma na celu utrzymanie/poprawę stanu odżywienia oraz zapobieganie niedoborom pokarmowym w okresie największych restrykcji żywieniowych tj. w 2. pierwszych etapach diety. Dla większości pacjentów odpowiednie są standardowe diet polimeryczne, normokaloryczne (1 kcal/1 ml). W uzasadnionych przypadkach, tj. u chorych z alergią na białko mleka krowiego, nietolerancją pokarmową lub niedostateczną tolerancją preparatu polimerycznego, należy wybrać preparat zawierający białko w postaci zhydrolizowanej. W obrębie żywności naturalnej, która może być spożywana w fazie indukcji CDED (tj. w etapie 1 i 2)funkcjonuje podział na produkty:- obowiązkowe tj. rekomendowane do codziennego spożycia, w celu zapewnienia odpowiedniej wartości odżywczej diety oraz substratów do produkcji SCFA;- neutralne, których zadaniem jest urozmaicenie codziennego jadłospisu, ale nie ma obowiązku ich codziennego spożywania,- zabronione. Zestawienie produktów obowiązkowych i neutralnych, które są dozwolone w 1 i 2 etapie diety, podano w tabeli 2. Ilość preparatu oraz poszczególnych produktów uzupełniających powinna być ustalana indywidualnie, zgodnie z wynikającym z wieku, płci, aktywności fizycznej, stanu odżywienia oraz aktywności choroby, zapotrzebowaniem na energię i składniki odżywcze.         W fazie 3 (podtrzymującej) pacjent powinien funkcjonować według zasady kontrolowanej ekspozycji na składniki diety o potencjalnie negatywnym wpływie na patogenezę i przebieg CD. Dlatego, przez 5 dni w tygodniu zalecane jest komponowanie posiłków głównie w oparciu o produkty, które były dozwolone na 2 etapie oraz o wybrane produkty dodatkowe. W tych dniach, szczególnie w przypadku pacjentów którzy mimo dobrych efektów leczenia nie znormalizowali parametrów stanu odżywienia, wskazana jest kontynuacja suplementacji diety preparatem enteralnym. Dodatkowo, w wybrane 2 następujące po sobie dni w tygodniu, możliwe jest spożycie dwóch posiłków dowolnych tj. skomponowanych z produktów na co dzień nierekomendowanych. Nadal obowiązuje jednak zasada unikania żywności szczególnie niekorzystnej, głównie produktów wysoko przetworzonych tj. przetworzone mięso, potrawy mrożone/gotowe do spożycia, słodzone napoje. Zestawienie produktów/posiłków, które mogą być spożywane dodatkowo w fazie podtrzymującej CDED podano w tabeli 3.

Produkty obowiązkowe (etap 1 i 2)
Zbilansowana dieta – źródła pełnowartościowego białka
o niskiej zawartości tauryny
Dodatkowe korzyści – źródła błonnika pokarmowego rozpuszczalnego w wodzie (pektyny) i skrobi opornej
·       pierś z kurczaka

·       jaja

•        ziemniaki* (skrobia oporna)
banany (skrobia oporna)**•        jabłka (pektyna)
Grupa produktów dozwolone w 1 etapie (tydz. 1-6) Dozwolone w 2 etapie (tydz. 7-12)***
Zbożowe biały ryż, mąka ryżowa i makaron ryżowy
(w nieograniczonych ilościach)
– komosa ryżowa (w nieograniczonych ilościach)

– słodki ziemniak (½ może zastąpić 1 ziemniaka 1 x dziennie)

– płatki owsiane – ½ filiżanki 1-2 x w tygodniu
(można wykorzystać do przygotowania owsianki lub ciastek owsianych)

– 1 kromka pełnoziarnistego pieczywa /dziennie
( nie na drożdżach)

Mięso/ryby/jaja zamiennie za pierś z kurczaka porcja świeżej chudej białej ryby 1 x w tygodniu – świeża chuda wołowina (chude mięso tj. polędwica) może zastąpićpierś z kurczaka 1 raz w tygodniu

– porcja tuńczyka w oleju rzepakowym lub oliwie z oliwek 1 raz w tygodniu

Warzywa – 2 pomidory lub 6pomidorków koktajlowych

– 2 obrane ogórki

– 1 młoda marchew

– świeży szpinak
(1 filiżanka/dziennie)
– liście sałaty (3 dziennie)

– awokado (1 dziennie; max. ½ sztuki/posiłek)

stopniowe wprowadzanie nowych warzyw:

– początkowo tych, zawierających mniejsze ilości błonnika pokarmowego (np. 1 mała cukinia, 2 różyczki brokuła lub kalafiora)

– od tygodnia 10 można wprowadzać pozostałe warzywa (z wyjątkiem kapusty, pora, szparagów,karczocha i selera) – np. ½ słodkiej czerwonej papryki, buraka

Owoce – truskawki (kilka sztuk/dziennie)

– plaster melona

stopniowe wprowadzanie nowych owoców:
-w tyg. 7-9 można spożywać 1 gruszkę, brzoskwinię lub kiwi/dziennie
– 10 jagód (lub filiżanka) może zastąpić porcję truskawek- od 10 tygodnia można wprowadzać inne owoce (które zawierają więcej błonnika) ale
w ograniczonej ilości – tj. ½ filiżanki mango,kostek ananasa lub plasterków pomarańczy
(z wyjątkiem: marakuji, granata, kaktusa, kaki)
Tłuszcze  – oliwa z oliwek

– olej rzepakowy

Cukier i słodycze – miód (3 łyżeczki / dziennie) lub

– cukier (4 łyżeczki / dziennie)

Inne – rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca, fasolka, groch) – ½ filiżanki suchych nasion/ dziennie

– migdały lub orzechy włoskie (niesolone, nieprażone, nieprzetworzone)- 8 sztuk/ dziennie

– tahini (bez emulgatorów i siarczynów) – 2 łyżki dziennie

Płyny  – woda(do smaku można dodać plasterki cytryny, limonki, pomarańczy lub liście mięty)

– napary ziołowe (optymalnie ze świeżych liści)

– 1 szklanka świeżo wyciśniętego soku z pomarańczy

Przyprawy sól, pieprz, papryka, cynamon, kumin, kurkuma

– świeże zioła: mięta, oregano, kolendra, rozmaryn, szałwia, bazylia, tymianek, koper, pietruszka

– inne przyprawy: cebula, czosnek, imbir, świeży sok cytrynowy

* optymalnie ugotowane i wystudzone
** optymalnie średnio dojrzałe
** oraz wszystkie produkty dozwolone w 1 etapie

Tabela 2. Produkty obowiązkowe/dozwolone w fazie indukcji CDED (etap 1 i 2).

 

 

Produkty dozwolone 5 dni w tygodniu* Przykładowe produkty dozwolone 2 dni w tygodniu**
Na śniadanie można spożyć np.: Na obiad (lub kolację) można spożyć np.:
– inne części kurczaka (z wyjątkiem skóry i podrobów)

– świeże owoce morza, łosoś (1 x/tydzień)
– 1 porcja nieprzetworzonego, pełnotłustego jogurtu naturalnego (bez dodatków) /dziennie

 

– 2 kromki pełnoziarnistego pieczywa (nie na drożdżach) lub w zamian 1 porcja makaronu/dziennie

 

– wszystkie warzywa z wyjątkiem pora, selera naciowego
i dużych ilości jarmużu

 

– wszystkie owoce (w tym owoce suszone bez siarczynów) z wyjątkiem marakuji, granata, kaktusa, kaki

 

– 1 filiżanka czarnej kawy (nie rozpuszczalnej) lub herbaty/dziennie

– dowolny rodzaj pieczywa

– mleko, sery żółte

– naleśniki

– dżemy

– 1 miskę płatków śniadaniowych z mlekiem

 

– steki, burgery, mięso wieprzowe, owoce morza, ryby tj. łosoś i tuńczyk

– dowolny rodzaj makaronu

– produkty mleczne, w tym sery żółte

– 1 porcję domowego deseru (np. ciasta) lub jedną gałkę lodów

– kakao/gorzką czekoladę

 

 

Lub 1 posiłek spożyty poza domem w zamian za 2 posiłki dowolne przygotowane w domu

*oraz wszystkie produkty dozwolone na 2 etapie
** można je spożywać na 2 wybrane posiłki w ciągu dnia

Tabela 3. Produkty dozwolone w fazie podtrzymującej CDED.

Do zapamiętania!:1.      CDED + PEN to:
•       jedyna metoda leczenia żywieniowego o udowodnionej skuteczności zarówno u dzieci jak i u dorosłych pacjentów z chorobą Leśniowskiego – Crohna

•       dieta wystandaryzowana, w pełni zbilansowana, stworzona dla pacjentów z Ch-LC, która (w przeciwieństwie do EEN) umożliwia spożywanie normalnej żywności już
w pierwszych dniach leczenia żywieniowego

•       w przeciwieństwie do leczenia farmakologicznego terapia pozbawiona działań niepożądanych

2.      Co jest celem CDED + PEN:
•       indukcja remisji i jej długofalowe utrzymanie

•       ograniczanie konieczności stosowania leków i tym samym ryzyka ich potencjalnych działań niepożądanych·       uzupełnianie efektu leczenia farmakologicznego

•       łagodzenie objawów ze strony przewodu pokarmowego

•      poprawa stanu odżywienia

3.      Dla kogo jest CDED + PEN?

•       dla pacjentów z nowym rozpoznaniem choroby Leśniowskiego – Crohna

•      dla pacjentów, u których efekt leczenia farmakologicznego nie jest zadowalający

•      dla pacjentów po nieskutecznym leczeniu farmakologicznym

•       dla pacjentów po leczeniu chirurgicznym

•      dla pacjentów niedożywionych

•       dla pacjentów z utrzymującymi się dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego pomimo stosowanego leczenia farmakologicznego

Jak rozpocząć dietę?

W 2019 roku została udostępniona do globalnego użytku aplikacja ModuLife, której podstawowym celem jest rozpowszechnienie tej metody leczenia żywieniowego wśród pacjentów. Aplikacja zawiera bazę przepisów/jadłospisów i stanowi istotną pomoc w codziennym stosowaniu diety. Obecnie jest dostępna w polskiej wersji językowej, można z niej korzystać z telefonu, komputera czy tabletu. Chory może uzyskać dostęp do platformy wyłącznie od eksperta CDED.

Korzyści jakie daje aplikacja ModuLife:

  • szeroka baza przepisów
  • możliwość planowania posiłków
  • porady, wskazówki i filmy edukacyjne
  • możliwość prowadzenia dziennika posiłków, treningów i samopoczucia
  • kontakt ze specjalistami 24/7

Jak zacząć korzystać z programu modulife już dziś?

  • wejdź na www.mymodulife.com
    • wpisz najbliższe duże miasto
    • znajdź swojego opiekuna, który wyjaśni Ci zasady programu, nada Ci dostęp do aplikacji i pomoże stosować się do zaleceń!

Program ModuLife powinien być realizowany wyłącznie pod nadzorem ośrodka przeszkolonego i posiadającego doświadczenie w stosowaniu tej metody leczenia żywieniowego.

Małgorzata Matuszczyk, Jarosław Kierkuś
Klinika Gastroenterologii, Hepatologii, Zaburzeń Odżywiania i Pediatrii, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa

 

Piśmiennictwo

  1. Levine A, Boneh, RS, Wine, E. Evolving role of diet in the pathogenesis and treatment of inflammatory bowel diseases. Gut 2018, 67, 1726–1738.
  2. Devkota S, Wang Y, Musch MW, Leone V, et al. Dietary-fat-induced taurocholic acid promotes pathobiont expansion and colitis in Il10-/- mice. 2012;487(7405):104-8.
  3. Khalili H, Hakansson N, Chan SS, at al. Adherence to a Mediterranean diet is associated with a lower risk of later-onset Crohn’sdisease: Results from two large prospective cohort studies. Gut 2020.
  4. Levine A, Boneh, RS, Wine, E. Evolving role of diet in the pathogenesis and treatment of inflammatory bowel diseases. Gut 2018, 67, 1726–1738.
  5. https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/e-w-zywnosci-bez-kontroli.html
  6. Roberts CL, Rushworth SL, Richman E, Rhodes JM. Hypothesis: Increased consumption of emulsifiers as an explanation for the rising incidence of Crohn’s disease. J Crohns Colitis. 2013;7(4):338-41.
  7. Chassaing B, Koren O, Goodrich JK, et al. Dietary emulsifiers impact the mouse gut microbiota promoting colitis and metabolic syndrome. Nature. 2015;519(7541):92-6.
  8. Chassaing B, Van de Wiele T, De Bodt J, et al. Dietary emulsifiers directly alter human microbiota composition and gene expression ex vivo potentiating intestinal inflammation. Gut. 2017;66(8):1414-27.
  9. Bischoff SC, Escher, Hébuterne X, et al: ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in inflammatory bowel disease. Clin Nutr 2020;39:632-653.
  10. Torres J, Bonovas S, Doherty G, et al. ECCO Guidelines on Therapeutics in Crohn’sDisease: Medical Treatment. Journal of Crohn’s and Colitis, 2020, 4–22.
  11. van Rheenen PF,Marina A,Amit A, et al. The Medical Management of Paediatric Crohn’s Disease: an ECCO-ESPGHAN Guideline Update. JCC 2020;1–24.
  12. Miele E, ShamirR, Aloi M, at al. Nutrition in Pediatric Inflammatory Bowel Disease: A Position Paper on Behalf of the Porto Inflammatory Bowel Disease Group of the European Society of Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition. JPGN 2018;66:687–708.
  13. Czajkowska A, Szponar B: Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA) jako produkty metabolizmu bakterii jelitowych oraz ich znaczenie dla organizmu gospodarza. PostepyHigMedDosw (online), 2018; tom 72: 131-142.
  14. Sigall-Boneh R, Pfeffer-Gik T, Segal I, et al. Partial enteral nutrition with a Crohn’s Disease exclusion diet is effective for induction of remission in children and young adults with Crohn’s disease. Inflamm Bowel Dis 2014; 20:1353–1360.
  15. Levine, A, Wine, E, Assa, A, et al. Crohn’s Disease Exclusion Diet Plus Partial Enteral Nutrition Induces Sustained Remission in a Randomized Controlled Trial. Gastroenterology 2019; 157: 440–450.
  16. Szczubełek M, Pomorska K, Korólczyk-Kowalczyk M, et al. Effectiveness of Crohn’s Disease Exclusion Diet for Induction of Remission in Crohn’s Disease Adult Patients. Nutrients 2021;13(11):4112.
  17. Yanai H, Levine A, Hirsch A, et al. The Crohn’s disease exclusion diet for induction and maintenance of remission in adults with mild-to-moderate Crohn’s disease (CDED-AD): an open-label, pilot, randomised trial. Lancet Gastroenterol Hepatol 2022; 7(1):49-59.

 

 

 

 

 

Spodobał Ci się ten wpis? Podziel się nim!