Choroba Leśniowskiego-Crohna (ch.L-C) oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), czyli nieswoiste zapalenia jelit (NZJ), to przewlekłe choroby, w których u osób predysponowanych genetycznie, pod wpływem sprzyjających czynników środowiskowych, dochodzi do zaburzenia mechanizmów odpowiedzi immunologicznej.
W konsekwencji rozwija się nieswoisty stan zapalny, związany ze ścianą przewodu pokarmowego i jego otoczenia. Choroby przebiegają z okresami remisji i zaostrzeń.
We WZJG zmiany są ograniczone do jelita grubego, a uszkodzenie dotyczy jedynie błony śluzowej, natomiast w ch.L-C uszkodzenia mogą występować w każdym odcinku przewodu pokarmowego (od ust do odbytu), zaś zmiany mogą sięgać również do warstw ściany jelita. Podstawowymi objawami są biegunka, ból brzucha oraz krwawienie. W przypadku ch.L-C, ze względu na zajęcia przez chorobę wszystkich warstw ściany jelita, możliwe jest występowanie zwężeń oraz przetok (np. między pętlą jelita cienkiego, a grubego, między jelitem, a skórą, między jelitem grubym, a pęcherzem moczowym czy pochwą). Ryzyko operacji z powodu powikłań związanych z chorobą jest większe w ch.L-C .
Konsekwencją nieprawidłowej odpowiedzi układu odpornościowego jest występowanie tzw. manifestacji pozajelitowych tych NZJ. Należą do nich m.in. zmiany zapalne w stawach (m.in. zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa czy zapalenie stawów krzyżowo-biodrowych), zmiany zapalne skóry i błon śluzowych (odczynowe rumień guzowaty i piodermia zgorzelinowa czy bielactwo i łuszczyca) oraz stan zapalny elementów gałki ocznej (zapalnie tęczówki i/lub zapalenie błony naczyniowej oka).
WZJG występuje z prawie dwukrotnie większą częstością, niż ch.L-C. Zapadalność na NZJ dotyczy przede wszystkim ludzi młodych (od 16 do 40 roku życia), choć w ostatnim czasie obserwuje się wzrost liczby zachorowań u dzieci i u osób w starszym wieku. Choroby te występują przede wszystkim w krajach rozwiniętych, to znaczy uprzemysłowionych, zurbanizowanych (USA, Kanada, kraje tzw. starej Unii Europejskiej, jak Wielka Brytania czy Francja). Potwierdza to fakt, że w krajach rozwijających się (m.in. Chiny i Indie), gdzie częstość występowania NChZJ w przeszłości była niska, wraz z uprzemysłowieniem i wzrostem liczebności ludności miejskiej obserwuje się zwiększoną zapadalność na te choroby. Ponadto NZJ występują rzadziej na terenie wiejskim w porównaniu z miastem.
Znanych jest kilkanaście genów związanych z ryzykiem zachorowania na NZJ. Najbardziej poznanym jest gen NOD2/CARD15, który koduje biało biorące udział w nieswoistej odpowiedzi immunologicznej na antygeny bakteryjne, co pozwala organizmowi odróżnić fizjologiczną florę jelitową od patogennej. Mutacja tego genu może zwiększać aż 20-40 krotnie ryzyko zachorowania na ch.L-C, a dodatkowo odpowiada za wcześniejszy początek choroby, lokalizację zmian w jelicie cienkim oraz przebieg z włóknieniem i tworzeniem zwężeń.
Zmiana stylu życia, diety, higieny, pracy, a więc codziennego funkcjonowania człowieka, to najważniejsze spośród czynników środowiskowych/epidemiologicznych, istotnych w rozwoju NZJ. Żywność typu fast food, duża zawartość białka zwierzęcego, tłuszczów nasyconych oraz cukrów prostych wymieniane są w prasie naukowej jako ważne czynniki wpływające na zmianę składu flory jelitowej i pojawienie się bakterii sprzyjających procesowi zapalnemu. Ważny wydaje się również naturalny sposób porodu, w trakcie którego dochodzi do zasiedlenia przewodu pokarmowego noworodka florą bakteryjną z dróg rodnych matki, do czego nie dochodzi w trakcie cięcia cesarskiego. Za istotne wymienia się również karmienie piersią, rozwój alergii pokarmowych, wczesna antybiotykoterapia.
Ciekawym czynnikiem związanym ze stylem życia jest palenie tytoniu, które w przypadku ch.L-C zwiększa ryzyko bardziej skomplikowanego przebiegu choroby, a w konsekwencji ryzyka operacji. Z kolei we WZJG rzucenie palenia może być czynnikiem przyczyniającym się do ujawnienia choroby lub wystąpienia rzutu choroby u osób z chorobą już rozpoznaną.
Wśród czynników prowadzących do rozwoju lub wystąpienia objawów zaostrzenia WZJG i ch.L-C wymienia się również stosowanie antybiotyków czy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Leki te przyjmowane często lub w większych ilościach mogą wpływać na zaburzenie składu flory jelitowej, czyli tzw. dysbiozę, która z kolei jest brana pod uwagę jako czynnik wpływający na rozwój NZJ. Nie bez znaczenia jest również stres, który podobnie jak wyżej wymienione leki wymieniany jest wśród czynników mogących spowodować ujawnienie choroby lub zaostrzenie objawów u osób z predyspozycją do NZJ.
dr n. med. Robert Dudkowiak
Zakład Dietetyki, Katedra Gastroenterologii i Hepatologii
Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu